Πήγασος: Το Φτερωτό Άλογο

Ο αστερισμός του Πήγασου είναι αμφιφανής στην Ελλάδα, αν και ανήκει στην βόρεια ουράνια σφαίρα. Κυριαρχεί στο φθινοπωρινό ουρανό του Βόρειου Ημισφαιρίου. Συνορεύει με οκτώ αστερισμούς: Ανδρομέδα, Σαύρα, Κύκνος, Αλώπηξ, Δελφίν, Ιππάριον, Υδροχόος και Ιχθύες. 

Αναγνωρίζεται εύκολα από το σχεδόν τέλειο τετράγωνο που σχηματίζουν τέσσερις αστέρες, το ονομαστό Μεγάλο Τετράγωνο του Πήγασου, το οποίο βρίσκεται σε μία σχετικά γυμνή από άστρα περιοχή του ουρανού. Και τα τέσσερα άστρα του είναι δευτέρου μεγέθους. Ωστόσο, μόνο τρία από αυτά ανήκουν στον Πήγασο: τα α, β και γ. Το τέταρτο είναι το κύριο άστρο του γειτονικού αστερισμού της Ανδρομέδας.

Ο αστερισμός του Πήγασου και το Μεγάλο Τετράγωνο.
Photo Credit & Copyright: Eckhard Slawik

Πιο συγκεκριμένα, ο αστέρας α Πηγάσου δεν είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 2.49, έχει το όνομα Μαρκάμπ (Markab). Παρά τον χαρακτηρισμό του ως «α» είναι στην πραγματικότητα το τρίτο σε φωτεινότητα από τα άστρα του αστερισμού του, αλλά και το ένα από τα 4 άστρα που σχηματίζουν το μεγάλο «Τετράγωνο του Πήγασου», του οποίου καταλαμβάνει τη νοτιοδυτική γωνία. Το όνομα Μαρκάμπ προέρχεται από την αραβική φράση "Al Markab al Faras", που σημαίνει «το Σαμάρι του Αλόγου». 

Το φωτεινό αστέρι Markab αγκυροβολεί σ' αυτό το σκονισμένο ουράνιο τοπίο.
Στην επάνω δεξιά γωνία του πλαισίου, το αστέρι Μαρκάμπ σηματοδοτεί
τη μια γωνία ενός σχήματος αστέρων γνωστό ως το Μεγάλο Τετράγωνο του Πήγασου,
το οποίο βρίσκεται εντός των ορίων του αστερισμού του Πήγασου.
Photo Credit & Copyright: John Davis

Ο β Πηγάσου είναι μεταβλητός αστέρας, γνωστός με το όνομα Σχεάτ (Scheat). Ο γ Πηγάσου είναι ο Αλτζενίμπ (Algenib). Ο αστέρας δ Πηγάσου δεν υπάρχει, αφού είναι ο ίδιος με τον Αλφεράτζ (α Ανδρομέδας). Μαζί όμως με τους α, β, και γ Πηγάσου σχηματίζει το Τετράγωνο του Πηγάσου. Ενδιαφέρουσα είναι η σύγκριση των χρωμάτων των άστρων του Μεγάλου Τετραγώνου, β, α και γ, αφού έχουν κόκκινο, άσπρο και κίτρινο χρώμα αντίστοιχα. Ο ε Πηγάσου είναι τριπλός αστέρας και ο φωτεινότερος του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 2.39, (ο κύριος αστέρας) έχει το ιδιαίτερο όνομα Ενίφ (Enif). Ο αστέρας ζ είναι ο Χομάμ (Homam). Ο η είναι διπλός και ονομάζεται Ματάρ (Matar), ενώ ο θ είναι ο Μπαχάμ (Baham).

Ο αστέρας 51 Πηγάσου διαθέτει ένα εξωηλιακό πλανήτη, τον πρώτο που ανακαλύφθηκε ποτέ (1995) σε μία ανακάλυψη-ορόσημο για τη σύγχρονη Αστρονομία. Το σφαιρωτό σμήνος M15 ή NGC 7078, βρίσκεται ακριβώς κάτω από την μουσούδα του Φτερωτού Αλόγου και είναι εύκολα ορατό με κιάλια, είναι ίσως το πυκνότερο όλων των σφαιρωτών σμηνών του Γαλαξία μας. Η απόστασή του από τη Γη υπολογίζεται σε 35.000 έτη φωτός και η διάμετρός του σε 140 έτη φωτός. Μέσα του εντοπίσθηκαν πλανητικά νεφελώματα, τα Kuestner 648 και Pease 1, καθώς και πάνω από 100 μεταβλητοί αστέρες.

Μεσσιέ 15
Photo Credit: NASA, ESA

Οι γαλαξίες NGC 7317 έως 7320, ταξιδεύουν μαζί στο διάστημα, αφού αποτελούν μέλη της ομάδας γαλαξιών που είναι γνωστή ως η «Πεντάδα του Στέφαν» ("Stephan's Quintet", HCG 92a). Σε μικρή απόσταση βρίσκεται ο λαμπρός σπειροειδής γαλαξίας NGC 7331.

Οι Γαλαξίες στον Πήγασο. Πάνω δεξιά βρίσκεται ο NGC 7331, 50 εκατομμύρια έτη φωτός μακρυά,
και κάτω αριστερά βρίσκεται η περιβόητη "Πεντάδα του Στέφαν", 300 εκατομμύρια έτη φωτός μακρυά.
Photo Credit & Copyright: Dietmar Hager

Ο λεγόμενος «Σταυρός του Αϊνστάιν» είναι ένα παράδειγμα της επενέργειας βαρυτικού φακού. Σε αυτή την περίπτωση, το βαρυτικό πεδίο του γαλαξία Zwicky 2237+030 κάμπτει το φως που προέρχεται από το κβάζαρ QSO 2237+0305 ή QSO 2237+030 και που κατευθύνεται προς το μέρος μας, με τέτοιο τρόπο ώστε να εμφανίζεται στα τηλεσκόπια των αστρονόμων ένα τετραπλό είδωλο του κβάζαρ που σχηματίζει ένα σχεδόν τέλειο σταυρό (με τον γαλαξία στο κέντρο του), από όπου και πήρε αυτή του την ονομασία (οι βαρυτικοί φακοί προβλέπονται από τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν). Το καθένα από τα 4 "υποείδωλα" μπορεί να μεταβάλλει για λίγο τη φωτεινότητά του ως αποτέλεσμα επιπρόσθετης προσωρινής βαρυτικής μικροεστιάσεως (microlensing) από μεμονωμένους αστέρες του γαλαξία.

O «Σταυρός του Αϊνστάιν».
Photo Credit: NASA, ESA, and STScI

Το κβάζαρ που σχηματίζει τον σταυρό απέχει περίπου 8 δισεκατομμύρια έτη φωτός από τη Γη, ενώ ο γαλαξίας μόνο 400 εκατομμύρια έτη φωτός. Αμφότεροι βρίσκονται στον αστερισμό του Πήγασου. Ο Σταυρός του Αϊνστάιν είναι γνωστός και ως Huchra's Lens, ονομασία που φέρει το όνομα του Αμερικανού αστρονόμου John Huchra, ο οποίος τον ανακάλυψε.

Το Φτερωτό Άλογο ήταν μία ιδιαίτερα αγαπητή έννοια στον αρχαίο κόσμο. Στην Ελληνική μυθολογία, το Φτερωτό Άλογο, γνωστό ως Πήγασος, τοποθετήθηκε ανάμεσα στους αστερισμούς από τον ίδιο τον Δία. Υπεύθυνος για την γέννηση του Πήγασου ήταν ο γιος του Δία, Περσέας. Όταν ο σπουδαίος αυτός ήρωας αποκεφάλισε την Μέδουσα ( βλέπε: http://nightskygreece.blogspot.gr/2014/04/blog-post_9.html ) από το αίμα της γεννήθηκε ο Πήγασος. Το μυθικό αυτό πλάσμα, όρμησε στον ουρανό και κατέφυγε στον Ελικώνα, όπου ενώθηκε με τις εννέα Μούσες, κόρες του Δία και προστάτιδες των τεχνών και των επιστημών.

Η θεά Αθηνά εξημέρωσε τον Πήγασο μ' ένα χρυσό χαλινάρι. Αργότερα, το έδωσε στον ήρωα Βελερεφόντη, για να μπορέσει να ιππεύσει τον Πήγασο όταν πήγε να πολεμήσει την Χίμαιρα. Αφού σκότωσε την Χίμαιρα, ο Βελερεφόντης εξολόθρευσε και άλλους αντιπάλους. Περήφανος για τα κατορθώματά του, πέταξε στον ουρανό με τον Πήγασο, επιθυμώντας να ενωθεί με τους θεούς του Ολύμπου. Ο Δίας όμως, ενοχλημένος από την ύβρη έστειλε ένα έντομο να κεντρίσει τον Πήγασο. Ο Πήγασος αφηνίασε, τίναξε τον Βελερεφόντη από πάνω του και ο ήρωας έπεσε και πάλι στην Γη.

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Ειρήνη Μαντζουράνη
Facebook Page: Night Sky Greece https://www.facebook.com/nightskygreece